Najczęściej występująca strukturalna deformacja kręgosłupa to skolioza idiopatyczna, która nie ma uchwytnej przyczyny. Skoliozy idiopatyczne dzielimy w zależności od momentu rozpoznania choroby na młodzieńcze i dziecięce. Zdecydowanie najczęściej spotykanym typem skoliozy jest skolioza idiopatyczna młodzieńcza, rozpoznawana częściej u dziewcząt od 10 roku życia do uzyskania dojrzałości.

Zazwyczaj skrzywienie staje się widoczne podczas skoku pokwitaniowego (okres, który cechuje między innymi intensywny wzrost wysokości ciała) i wtedy również istnieje największe ryzyko szybkiego narastania deformacji.

Do rzadziej rozpoznawanych rodzajów skoliozy strukturalnej należą skoliozy wrodzone (występujące w wyniku zaburzeń rozwoju kręgów w okresie płodowym), nerwowo-mięśniowe, układowe, czy jatrogenne (np. jako konsekwencja przebytych operacji).

Nierzadko mamy do czynienia ze skoliozami czynnościowymi, które rozwijają się w wyniku takich czynników jak nierówność kończyn. Należy jednak podkreślić, że precyzyjne ustalenie etiologii schorzenia nie zawsze jest możliwe w momencie rozpoznania, w szczególności kiedy skolioza jest już zaawansowana.

Objawy skoliozy u dzieci mogą obejmować nierówność ramion, nierówną linię talii, jedno ramię wystające bardziej niż drugie, widoczne krzywienie kręgosłupa, oraz nierówność wysokości bioder. Dziecko może również przyjmować nienaturalną postawę, próbując kompensować krzywiznę. W niektórych przypadkach skolioza może prowadzić do bólu pleców, ale często jest bezobjawowa, co podkreśla znaczenie regularnych badań.

Diagnostyka skoliozy

Każdy pacjent ze skoliozą powinien zostać poddany badaniu klinicznemu, w którym określa się istniejące skrzywienie kręgosłupa, ustawienie miednicy oraz zniekształcenia klatki piersiowej, barków jak również ewentualne zaburzenia neurologiczne.

Kolejnym etapem procesu diagnostycznego pacjenta ze skoliozą jest ocena badań obrazowych. Za podstawowe badanie, pozwalające na ocenę stopnia skrzywienia (tzw. kąt Cobba), balansu kręgosłupa (utrzymania tułowia w prawidłowej pozycji) i potencjału dalszego wzrostu kostnego (test Rissera), są zdjęcia rentgenowskie całego kręgosłupa w projekcji przednio-tylnej i bocznej na stojąco z ujęciem miednicy. 

W przypadku skolioz wrodzonych widoczne mogą być anomalie budowy poszczególnych kręgów. W celu dokładniejszej oceny skrzywienia, potrzebnej m.in. w planowaniu operacyjnym, lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań, np. tzw. rentgenowskich zdjęć wygięciowych lub badania RM (rezonans magnetyczny) i TK (tomografia komputerowa).

Istotnym elementem postępowania diagnostycznego jest zebranie dokładnego wywiadu rodzinnego i historii medycznej pacjenta. Informacja o wieku pacjenta, rozpoczęciu dojrzewania płciowego, a u dziewcząt o czasie wystąpienia pierwszej miesiączki, pozwala na precyzyjniejsze określenie potencjału wzrostu kręgosłupa oraz ryzyka narastania deformacji.

Plan leczenia deformacji kręgosłupa zależy od całościowej oceny pacjenta kształtowanej w oparciu o wiek, wywiad chorobowy i rodzinny, badanie kliniczne, stopień dojrzałości tkanki kostnej (tzw. wiek kostny lub biologiczny, a nie kalendarzowy), typ i wielkość skrzywienia, stopień rotacji oraz przewidywany rozwój deformacji. 

Niewielkie lub umiarkowane skrzywienia, nieprzekraczające 20° wg Cobba, wymagają indywidualnej fizjoterapii, obserwacji oraz wykonywania okresowych badań kontrolnych RTG. Niektórzy pacjenci wymagają wyrównania miednicy np. przy pomocy wkładek korekcyjnych do butów.

Przy skrzywieniach pomiędzy 20-40°, u pacjentów niedojrzałych kostnie, postępowaniem z wyboru jest, oprócz regularnej fizjoterapii, zastosowanie termoplastycznego, wykonywanego na miarę, gorsetu korekcyjnego. Należy pamiętać o tym, że celem zastosowania gorsetu jest przede wszystkim przeciwdziałanie progresji deformacji lub wręcz jej spowolnienie. Osiągnięcie redukcji skrzywienia jest pożądane, jednak nie zawsze wykonalne. Kluczowym elementem, pozwalającym na zwiększenie szansy na poprawę jest aktywna współpraca pacjenta i zaangażowanie rodziców / opiekunów w proces leczenia.

Jako generalną zasadę przyjąć można, że skrzywienia o wartości przekraczającej 40-45° są wskazaniem do wykonania zabiegu operacyjnego. Celem leczenia operacyjnego jest zmniejszenie deformacji oraz zapobieganie jej progresji. Zazwyczaj zabieg polega na korekcji skrzywienia przy pomocy metalowego instrumentarium, które następnie stabilizuje kręgosłup do czasu uzyskania zrostu kostnego i usztywnienia kręgosłupa. 

Istotnym elementem pomocnym w powrocie do pełnej sprawności po operacji jest prawidłowo zaplanowana fizjoterapia. Ponownie należy podkreślić, że niezależnie od zastosowanego sposobu postępowania, podstawą osiągnięcia satysfakcjonującego wyniku jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza specjalisty prowadzącego leczenie. Prawidłowy proces leczenia wymaga ścisłej współpracy wszystkich specjalistów zaangażowanych w opiekę nad pacjentem.