Kręgoszczelina to złamanie zmęczeniowe części międzywyrostkowej (cieśni) łuku kręgu. Oznacza to, że w tym rejonie sumują się i oddziaływują przez długi czas siły mechaniczne, które przemęczają kość. Na skutek tego przeciążenia oraz braku możliwości dłuższej regeneracji dochodzi do uszkodzenia struktury kości, czyli pęknięcia. 

Schorzenie to występuje w zasadzie tylko u osób młodych i aktywnych sportowo, które poddawane są regularnemu i specyficznemu treningowi. Do szczególnie narażonych na wystąpienia kręgoszczeliny zaliczamy piłkarzy, siatkarzy, koszykarze, gimnastycy, skoczkowie do wody. Jest to związane ze specyficznymi zadaniami ruchowymi w tych sportach, które wymagają ustawienia pleców w pozycji przeprostu i mocnej rotacji. 

Charakterystyczny wywiad prowadzący do postawienia rozpoznania to wystąpienie nagłych dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa, które wystąpiły u dorastającego sportowca w związku z aktywnością ruchową, w szczególności z udziałem ruchów przeprostu i rotacji kręgosłupa. Rzadziej pacjent zgłasza związek rozpoczęcia dolegliwości z przebytym urazem. Dolegliwości nierzadko ustępują podczas odpoczynku. Nieleczona kręgoszczelina prowadzi do nasilenia dolegliwości bólowych, które występują również podczas czynności dnia codziennego.

W badaniu klinicznym możliwe jest wywołanie zgłaszanych dolegliwości bólowych

poprzez wykonanie przeprostu i rotacji odcinka lędźwiowego kręgosłupa, dodatkowo obecne jest wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych. 

Kolejnym etapem procesu diagnostycznego jest ocena badań obrazowych. Badanie RTG nie odgrywa kluczowej roli w procesie rozpoznania kręgoszczeliny. Standardowe projekcje AP i boczna mogą nie uwidocznić przyczyn dolegliwości. Przy podejrzeniu kręgoszczeliny można wykonać projekcje skośne, na których można stwierdzić objaw „szkockiego teriera”, jednak badanie RTG nie odpowiada na pytanie, czy uszkodzenie jest świeże, podostre, czy zastarzałe. Odpowiedź taką możemy uzyskać wykonując badanie MRI (rezonans magnetyczny). Jest to również badanie kluczowe w kontrolowaniu procesu gojenia kręgoszczeliny w trakcie leczenia zachowawczego. Badanie TK (tomografia komputerowa) pozwala pogłębić wiedzę na temat morfologii kręgoszczeliny, jak również jest istotnym elementem w procesie planowania leczenia operacyjnego.

Należy podkreślić, że brak prawidłowego rozpoznania świeżej kręgoszczeliny często skutkuje zastosowaniem przeciwwskazanej na tym etapie fizjoterapii, co nierzadko staje się przyczyną wydłużenia leczenia. W niektórych przypadkach fizjoterapia może prowadzić do braku gojenia kręgoszczeliny i do powstania kręgozmyku.

Podstawą leczenia świeżo wykrytych kręgoszczelin jest zastosowanie termoplastycznego, wykonywanego na miarę, gorsetu unieruchamiającego kręgosłup, najczęściej na okres od 6 do 12 tygodni. Po uzyskaniu zrostu, przy powrocie do aktywności ruchowej, a w szczególności sportowej, konieczna jest indywidualnie dobrana fizjoterapia oraz trening funkcjonalny z uwzględnieniem stereotypu ruchów charakterystycznych dla danej dyscypliny sportowej. W przypadku sportowców istotna jest współpraca lekarza i fizjoterapeuty z trenerem zawodnika.

W przypadkach przewlekłych, kiedy nie udało się uzyskać zrostu umożliwiającego bezbólową aktywność lub w przypadku powstania i progresji kręgozmyku, wskazane jest leczenie operacyjne. U dzieci i dorastających nierzadko istnieje możliwość leczenia operacyjnego w postaci odtworzenia ciągłości łuku kręgu. W pozostałych przypadkach oraz u dorosłych najczęściej wykonywanym zabiegiem operacyjnym jest stabilizacja dwóch sąsiednich kręgów z wykorzystaniem tytanowych śrub i implantu międzytrzonowego. Czasowe unieruchomienie w gorsecie po operacji zależy od decyzji lekarza prowadzącego. W procesie powrotu do pełnej aktywności wskazana jest indywidualnie dobrana fizjoterapia pooperacyjna.